Boekrecensie
In oktober 2021 kwam, het boek Echt Nep van Menno van Doorn, Sander Duivestein & Thijs Pepping uit bij Bot Uitgevers.* Het boek, met de ondertitel ‘Spelen met de realiteit in tijden van AI, deepfakes en de metaverse’ gaat over de invloed van digitalisering en in het bijzonder kunstmatige intelligentie op ons realiteitsbesef en de manier waarop wij verhalen vertellen. Echt nep verscheen op het moment dat ook de hype over de metaverse – een nog niet bestaand digitaal netwerk van allerlei virtuele ruimtes waar verhalen vertellen, waarheid en fictie, fantasie en realiteit een plek moeten vinden – losbarstte. Perfecte timing dus.
De mens als verhalenverteller
Het boek gaat uit van de twee – volgens de auteurs – belangrijkste kenmerken van de mens: we spelen spelletjes en vertellen verhalen. Zij stellen dat homo sapiens altijd de behoefte heeft gehad om te spelen met de realiteit, door verhalen te verzinnen bijvoorbeeld, maar dat dat nog nooit zo makkelijk was als vandaag de dag omdat de middelen voor het vertellen van fantastische verhalen steeds makkelijker toegankelijk zijn, met alle positieve maar ook negatieve consequenties van dien.
Echt nep beschrijft het continue spanningsveld tussen spelen met en manipuleren van de realiteit en de vervagende grenzen tussen wat echt is en wat niet. Verleden, heden en toekomst van de mens als verhalenverteller staat hierbij centraal. In vier delen wordt de invloed van AI op de beleving van de realiteit onder de loep genomen: het eerste deel gaat over spelen met de realiteit, het tweede over het spanningsveld tussen feit en fictie. Deel 3 behandelt de toekomst van synthetische media – zoals digitale media door de schrijvers worden genoemd – aan de orde en het laatste deel is gewijd aan zogenaamde herstelverhalen – een wenkend perspectief voor een betere verhouding met synthetische media – en mediabewustzijn gewijd.
Duizelingwekkende reis door het virtuele domein
In het boek worden veel verschillende vormen van het gebruik van media beschreven: van sociale media zoals Youtube, Tiktok, Facebook en Instagram tot games als Fortnite, alternate reality games en het produceren van deepfakes op je eigen zolderkamer: dit en nog veel meer komt aan de orde en het boek geeft daarmee ook voor degenen die wat minder goed op de hoogte zijn van de ontwikkelingen op het gebied van synthetische media een goed beeld van wat er is en mogelijk is. Al deze ontwikkelingen en worden zeer uitvoerig besproken, net zoals de voor- en nadelen die ze met zich meebrengen. Ook de impact van de snelle ontwikkeling van digitale media op het bedrijfsleven, de politiek en de samenleving komt ruimschoots aan de orde. Het gedachtegoed van een groot aantal denkers passeert de revue. Soms duizelt het je daardoor als lezer een beetje. De schrijvers slagen er toch in om helder te blijven, mede dankzij de gekozen structuur: ieder hoofdstuk wordt duidelijk ingeleid en afgesloten met een puntsgewijze conclusie. Het lijkt in eerste instantie een beetje schools, maar het geeft de lezer wel houvast in een complex boek dat erg veel informatie in zich draagt.
Voorbij de doemscenario’s
Wat opvalt, is dat ondanks de belofte van de uitgever dat de auteurs verder kijken dan de doemscenario’s, de keerzijdes van synthetische media toch ook een aanzienlijk aandeel vormen in dit boek. Althans, dat is het onderbuikgevoel dat bij mij als kritische lezer en -gebruiker van digitale media blijft hangen. Desondanks krijgen de doemscenario’s zeker niet de overhand. Het laatste deel van dit boek met herstelverhalen en nieuwe perspectieven biedt een hoopvol perspectief op de toekomst van virtual reality. Dit laatste deel biedt na de soms erg gedetailleerde beschrijving van de ontwikkelingen handreikingen waar ik als lezer naar snakte: het geeft een helder beeld van de manieren waarop we onze relatie met synthetische media kunnen herstellen en ze voor het algemeen welbevinden kunnen inzetten, in plaats van dat dit wordt bedreigd. Een welkom slotpleidooi van een bij tijd en wijle behoorlijk complex maar ook erg belangrijk en zeer informatief verhaal. En in ieder geval een must read voor alle politici, beleidsmakers, strategen en toekomstverkenners die iets moeten met digitalisering maar er eigenlijk nog niet zoveel van snappen.
Nieuwsgierig geworden? Bestel hier het boek!
* De auteurs werken alledrie bij het Verkenningsinstituut Nieuwe Technologie (VINT) van Sogeti, dat de impact van technologie op organisaties, samenleving en het individu op een toegankelijke manier in kaart wil brengen. De diversiteit in achtergronden van de auteurs is interessant: Menno van Doorn is ICT-onderzoeker, Sander Duivestein is spreker, trendwatcher, internetondernemer, adviseur en columnist en Thijs Pepping studeerde aan de Universiteit voor Humanistiek en is gefascineerd door de relatie tussen mens en technologie. (bron: Botuitgevers.nl)