Project Antarctica: fictie en wetenschap

Op donderdag 19 februari 2020 stond Project Antarctica centraal bij de Koninklijke Nederlandse Academie van de Wetenschappen. Maja Bosch was aanwezig en schreef een verslag.

Wat kan fictie ons brengen, als het gaat om grote problemen als klimaatverandering? ‘We moeten ons realiseren dat het klimaatprobleem bovenal een sociaal probleem is. Het gaat over ons handelen, of niet handelen’ trapt onderzoeksjournalist Thomas Munz af. Munz is initiatiefnemer van Project Antarctica, waaraan tientallen fictieschrijvers en journalisten een bijdrage leverden in de vorm van gefantaseerde geschiedenissen van een toekomstig Antarctica. De reden dat Munz dit project startte ligt eigenlijk vooral in frustratie: ‘Ik merkte als journalist dat ik over het thema energie en klimaat eigenlijk jaren hetzelfde verhaal schreef. De vorm werkte duidelijk niet zo goed.’

Schrijvers Wytske Versteeg en Auke Hulst dragen hun bijdragen aan Project Antarctica voor. Wytske neemt ons mee naar 2030, waar de ‘overwinteraars’ – het is zo’n 100 dagen per jaar donker op Antarctica – nog bibberen in de kou. Auke Hulst brengt ons in het jaar 2266 naar een bar, incluis robots, betalen via een irisscan en mensen die hun uiterlijk op hun gewenste leeftijd laten fixeren. Ook in de toekomst gaat het om complottheorieën – het schijnt dat de overheid (wie gelooft nog in de overheid?) voor ons wil verzwijgen dat de planeet weer afkoelt. Als toekomstverkenner smul ik van het detailwerk: de hele encyclopedie die is ontstaan met achterliggende informatie over fictieve technologieën, fictieve oorlogen en verdragen en fictieve ontdekkingen. Maar wat brengt het ons?

Allereerst helpt fictie om de onzekerheid in te kleuren. Het biedt houvast: dit is waar we bang voor zijn, zo zou het kunnen zijn. En het komt aan. Mensen kunnen verhalen veel beter onthouden dan feitelijke informatie. Maar daar schuilt ook een gevaar in. Het is ‘maar’ fictie, we kunnen de inhoud gemakkelijk terzijde schuiven, vertelt Emy Koopman, die promoveerde op literatuur en empathie. “Fictie is niet zo maar verzonnen, voor fictie gelden regels. Er mag niet té veel toeval in, dan geloven mensen het niet meer. Terwijl nonfictie eindeloos toevallig mag zijn.”
Hoogleraar waterethiek Neelke Doorn neemt ons mee in de wereld van IPCC-scenario’s over temperatuur- en zeespiegelstijging. “In klimaatwetenschap zoeken we naar kantelpunten, de 2°C-grens is zo’n voorbeeld. In Project Antarctica gaat het ook om de sociale kantelpunten: wat moet er gebeuren, willen wij in niet meer kunnen aanpassen aan een veranderende omgeving.” Fictie dient dan als voorbeeld voor ons, en brengt ons hopelijk in beweging. 

Tot slot nog de tip van DFS: verlies je een middag in het wonderlijke universum van Antarctica en voeg je eigen verhalen over de toekomst toe op www.project-antarctica.nl.